14 maja 2019 r. mija 188 rocznica śmierci Wacława Emira Rzewuskiego, jednej z najbarwniejszych postaci XIX-wieku, która zapisała się na kartach historii i literatury.
Wacław Rzewuski urodził się 15 grudnia 1784 we Lwowie, pochodził ze starego i potężnego rodu Rzewuskich. Był synem targowiczanina, Seweryna Rzewuskiego i Konstancji Małgorzaty Lubomirskiej. Po trzecim rozbiorze Polski (w wieku 10 lat) wywieziony został przez ojca do Wiednia, kształcił się w elitarnym Theresianum. Służył w wojsku austriackim jako inżynier miner. W roku 1805 poślubił Rozalię Aleksandrę Lubomirską. Walczył pod Aspern w roku 1809, jako podporucznik (dowódca szwadronu) w pułku węgierskich huzarów M. Kinmayera. Później dosłużył się stopnia rotmistrza. Poprosił o dymisję z armii austriackiej w roku 1811. W tym samym roku stracił ojca, opuścił żonę i osiadł na swych dobrach na Wołyniu: Sawraniu (gdzie założył znaną później stadninę koni arabskich), Kuźminie i Łanowcach. Kilka tygodni później, w Daszowie u siostry, Marii Jarosławowej Potockiej, nawiązał bliższą znajomość z paszą Ramizem. Wkrótce potem gościł na jego dworze w Nikołajewie (nad rz. Boh), układając projekt wspólnej podróży (wyprawy) na Wschód. W latach 1812–1813 mieszkał w Krzemieńcu, utrzymując bliskie kontakty z Tadeuszem Czackim i jego liceum.
W 1817 r. wyjechał na Wschód w misji zakupu koni arabskich dla cara Aleksandra I. W latach 1818–1820 podróżował po Bliskim Wschodzie. W Arabii poznał pustynię i jej mieszkańców. Zwiedził Syrię, Irak, Liban oraz Palestynę. W 1818 r. jako jeden z wodzów eskorty dotarł wraz z wielką pielgrzymką do bram Mekki. Opracował m.in.: plan meczetu w Mekce (na podstawie innego źródła, bo sam do Mekki nie wjechał), mapy Persji oraz Półwyspu Arabskiego. Pozyskał zaufanie i przyjaźń przywódców szczepów beduińskich. Z wodzem rodu Roualla, Edre ibn Shalanem, zawarł przymierze krwi. Rzewuski zżył się z Beduinami – mieszkał z nimi, polował, świętował i brał udział w ich wyprawach wojennych. Kunszt wojenny i odwaga przyniosły mu uznanie i sławę. Przyjęty do 13 plemion arabskich otrzymał tytuł emira i imiona: Tadż al-Fahr („Korona sławy”), Abd al-Niszan („Sługa znaku”).
Po powrocie do kraju osiadł w rodzinnym Sawraniu na Podolu. Miał bogatą kolekcję orientalnych rękopisów, książek, strojów, broni i fajek. Wiele czasu spędzał w stroju beduińskim w siodle wśród Ukraińców, nocując w stepach pod namiotem. Stał się na tyle sławny, że powstały o nim ukraińskie pieśni, np.: „Hej, pane Hetmane Zołotaja Boroda (...) Hej pane Hetmane, hej pane Rewuckij, Prijdy nuże miłyj Lasze (...)”. Przyjaźnił się z Tomaszem Padurrą, poetą, piewcą kozaczyzny, popularyzatorem folkloru i muzyki ukraińskiej.
W latach 1825–1826 należał do Towarzystwa Patriotycznego. Zadenuncjowany w 1826, przez dwa lata był kontrolowany i przesłuchiwany. Dochodzenie umorzono z braku dowodów winy. W 1831 podczas Powstania Listopadowego Rzewuski wystawił oddział jazdy kozackiej, przeznaczając dla niego ukochane konie arabskie. Dowodząc oddziałem w przegranej bitwie pod Daszowem, zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach dnia 14 maja 1831.
Wacław Emir Rzewuski przeszedł do historii jako podróżnik, orientalista, pamiętnikarz, poeta, jeździec i znawca koni. Jego barwny życiorys stał się inspiracją dla romantycznych poetów. Rzewuskiemu poświęcili swoje utwory między innymi Adam Mickiewicz (Farys), Juliusz Słowacki (Duma o Wacławie Rzewuskim) czy Wincenty Pol (Hetman Złotobrody).
Z tej okazji przypominamy Dumę o Wacławie Rzewuskim Juliusza Słowackiego w interpretacji Włodzimierza Nurkowskiego.
Juliusz Słowacki - Duma o Wacławie Rzewuskim
/fot. https://commons.wikimedia.org/
