278 rocznica urodzin Franciszka Karpińskiego

278 lat temu, 4 października 1741 r. urodził się Franciszek Karpiński herbu Korab. Przyszedł na świat w Hołoskowie, wsi leżącej niedaleko Otyni – majątku rodu Potockich na Pokuciu (obecnie Ottynia na Ukrainie). Choć wywodził się ze zubożałej rodziny szlacheckiej, odebrał staranne wykształcenie, najpierw w jezuickim kolegium w Stanisławowie, a później na uniwersytecie we Lwowie, gdzie uzyskał tytułu doktora filozofii i nauk wyzwolonych oraz bakałarza teologii. Ukończywszy naukę uniwersytecką, próbował pracy w palestrze lwowskiej, zarabiał również jako guwerner na dworach magnackich, choć już wówczas miał opinię zdolnego poety. W 1770 r. wyjechał do Wiednia, gdzie doskonalił znajomość języków obcych i słuchał wykładów znakomitych przyrodników. Po powrocie do kraju gospodarował na skromnych dzierżawach w Galicji, a w międzyczasie pisał wiersze, które znalazły uznanie w prowincjonalnym środowisku.
Zadebiutował późno, w wieku 40 lat wydał pierwszy tomik wierszy „Zabawki wierszem i przykłady obyczajne” (1780), który zadedykował Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu. Niedługo potem Czartoryski wezwał go listownie do Warszawy i zaproponował stanowisko sekretarza interesów politycznych. W czasie pobytu w stolicy został przedstawiony królowi i poznał poetów przyszłego kręgu Puław (m.in. Franciszka Dionizego Kniaźnina). Opiekował się również biblioteką Czartoryskich, doprowadził do uporządkowania i oznakowania jej zbiorów. Wydawał także kolejne tomy „Zabawek wierszem i prozą”, w których oprócz wierszy zawarł m.in. teoretyczną rozprawę o poezji sentymentalnej („O wymowie w prozie albo w wierszu”) i liczne przekłady.
Mimo rosnącej popularności zniechęcenie do środowiska magnackiego doprowadziło Karpińskiego do podjęcia decyzji o powrocie do Galicji. Utrzymywał się znowu z dzierżawy różnych majątków i pracy guwernera na dworach magnackich, jednak nie zerwał całkowicie więzi ze stolicą. Karpiński był uczestnikiem obiadów czwartkowych. W 1791 r. otrzymał od Stanisława Augusta Poniatowskiego na pięćdziesięcioletnią dzierżawę wieś Kraśnik w powiecie prużańskim, którą nazwał Karpinem, i tam gospodarował przez parę lat. Wiosną 1792 r. ogłosił zbiór „Pieśni nabożne”, z którego wiele tekstów śpiewanych jest po dziś dzień, m.in. „Pieśń o Narodzeniu Pańskim” („Bóg się rodzi”), „Kiedy ranne wstają zorze”, „Wszystkie nasze dzienne sprawy”.
W 1800 r. został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1818 nabył wieś Chorowszczyznę, gdzie spisał swój pamiętnik „Historię mego wieku i ludzi, z którymi żyłem”. Zmarł tamże 16 września 1825 roku, a jego grób w kształcie miniaturowej wiejskiej chaty znajduje się na cmentarzu przykościelnym byłego kościoła i klasztoru misjonarzy w Łyskowie na Białorusi.
Franciszka Karpińskiego nazywa się „poetą serca”. Do historii literatury przeszedł bowiem jako twórca nurtu sentymentalnego w liryce polskiej, autor sielanek i wierszy miłosnych („Laura i Filon”, „Rozstanie się Medona”). Zwano go również „śpiewakiem Justyny”, ponieważ adresatką wielu z jego wierszy często była kobieta o tym właśnie imieniu („Przypomnienie dawnej miłości”, „Do Justyny. Tęskność na wiosnę”), choć trzeba mieć świadomość, że imię to było raczej kostiumem, pod którym ukrywały się kolejne wybranki serca poety. Karpiński pozostawał pod wpływem twórczości Rousseau, z którym łączy go postawa nadmiernej czułości, przekonanie o prymacie natury i prawdy nad cywilizacją, sposób odczuwania samotności i wolności. Dzięki niemu „czułość” na gruncie polskim stała się kategorią teoretycznoliteracką.
Należy jednak pamiętać, że Karpiński jest również autorem utworów dramatycznych („Bolesław III”), dum („Duma Lukierdy, czyli Ludgardy”), a także elegii („Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim”, „Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta”), w których daje wyraz swojego patriotyzmu.


/fot. https://commons.wikimedia.org/