Przejdź do
listy autorów/tematów/epok

Józef Czechowicz (pseud. Henryk Zasławski, Józef Surmacz, Zygmunt Klimuntowicz) urodził się 15 marca 1903 roku w Lublinie. Naukę rozpoczął jako dziesięciolatek w rosyjskojęzycznej szkole elementarnej, jednak dzięki staraniom matki i rodzeństwa umiał już czytać i pisać po polsku. Kiedy w 1915 r. Lublin zajęli Austriacy młody Czechowicz przeniósł się do nowo utworzonej pierwszej powszechnej szkoły polskiej, którą ukończył z wyróżnieniem. Naukę w czteroletnim Seminarium Nauczycielskim przerwała wojna polsko-bolszewicka, w której Czechowicz wziął udział jako ochotnik. Po ukończeniu Seminarium pracował jako nauczyciel w Brasławiu i Słobódce. W 1922 powrócił do Lublina, ukończył roczny Wyższy Kurs Nauczycielski i rozpoczął pracę we Włodzimierzu Wołyńskim. 

Dwudziestoletni Czechowicz zaangażował się w życie literackie poprzez udział w grupie poetyckiej „Lucyfer”, z którą współtworzył czasopismo literackie „Reflektor”. Na łamach tego pisma debiutował Opowieścią o papierowej koronie, a w 1927 r. w Bibliotece „Reflektora” ukazał się drukiem pierwszy tomik utworów poety pt. Kamień. Został on wysoko oceniony przez krytykę. W latach 1925-1927 Czechowicz był kierownikiem Lubelskiej Szkoły Specjalnej. Następnie studiował w Instytucie Pedagogiki Specjalnej w Warszawie i pracował równocześnie w Instytucie dla Głuchoniemych i Ociemniałych. W tym czasie nawiązał współpracę z grupą poetycką „Kwadryga”. 

Po powrocie do Lublina został redaktorem dodatku literackiego do „Ziemi Lubelskiej”. Od 1928 do 1935 publikował w miesięczniku „Droga”. Po wydaniu w 1930 r. tomu pt. Dzień jak co dzień otrzymał stypendium Funduszu Kultury Narodowej na wyjazd do Paryża. Niestety z powodu złego stanu zdrowia (choroba oczu) wkrótce po wyjeździe musiał powrócić do kraju. Nie podjął już pracy nauczycielskiej. 

W latach 30. współpracował z wieloma pismami m.in. „Ziemią Lubelską”, dwutygodnikiem „Zet”, „Płomieniem”, „Płomyczkiem”, „Głosem Nauczycielskim”, „Pionem”, „Kameą”, „Miesięcznikiem Literatury i Sztuki” . 

We wrześniu 1933 przeniósł się do Warszawy i podjął pracę w centrali wydawnictwa Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP). Od 1934 do 1939 pozostawał redaktorem naczelnym miesięcznika „Promień Słońca”. W 1936 na skutek oskarżeń o niemoralny tryb życia został zmuszony do rezygnacji z pracy w ZNP. W latach 1937-1939 współpracował z miesięcznikiem „Zwierciadło”, w 1938 wraz z Ludwikiem Fryde założył kwartalnik artystyczny „Pióro”. W 1939 pracował w dziale literackim Polskiego Radia, dla którego napisał wiele słuchowisk. 

Po wybuchu II wojny światowej powrócił do rodzinnego Lublina wraz z ewakuującymi się pracownikami radia. Zginął 9 września 1939 r. pod gruzami kamienicy podczas bombardowania Lublina, zaledwie kilkaset metrów od domu rodzinnego, w okolicznościach łudząco przypominających śmierć podmiotu lirycznego w wierszu Żal.

Czechowicz uważany jest za jednego z najbardziej oryginalnych i indywidualnych poetów swego okresu. Choć bliżej mu było do programu Awangardy Krakowskiej niż do „programowej bezprogramowości” Skamandra, to zachował niezależność wobec obu wielkich obozów poetyckich dwudziestolecia międzywojennego, dlatego też bywa zaliczany do nurtu nazwanego „poezją trzeciego wyrazu”. 

W jego twórczości poetyckiej z łatwością można odnaleźć elementy dwóch nurtów: sielankowo-arkadyjskiego i katastroficznego. Pierwszy uwidacznia się wyraźnie w wierszach poświęconych pejzażowi wiejskiemu (np. Na wsi), Lublinowi (tomik Stare kamienie) czy matce. Drugi charakteryzuje się obsesją śmierci (np. ballada z tamtej strony), wojennymi obrazami, egzystencjalnym lękiem i przekonaniem o zbliżającej się katastrofie. Czechowicz chętnie korzysta z symbolu jako środka wypowiedzi poetyckiej, wykorzystuje romantyczne inspiracje, folklor, oniryczne wizje. W warstwie formalnej jego poezja cechuje się uproszczoną i rozluźnioną składnią, całkowitą rezygnacją z interpunkcji i dużych liter. Jest jednak niesłychanie muzyczna dzięki zastosowanym instrumentacjom zgłoskowym.