Przejdź do
listy autorów/tematów/epok

Maria Janina Pawlikowska-Jasnorzewska z domu Kossak, primo voto Bzowska, secundo voto Pawlikowska, tertio voto Jasnorzewska urodziła się 24 listopada 1891 w Krakowie. Wywodziła się z rodziny szlacheckiej o wielkich zasługach dla polskiej kultury. Maria była córką Wojciecha, a wnuczką Juliusza Kossaka – znanych malarzy. Jej starszy brat, Jerzy, również zdecydował się na karierę malarską, a młodsza siostra, Magdalena (znana pod literackim pseudonimem Magdalena Samozwaniec) była pisarką.

Wpływ na zainteresowanie małej Marii twórczością artystyczną miała z pewnością atmosfera domu rodzinnego. Dworek rodu Kossaków, krakowska Kossakówka, był miejscem częstych spotkań osób ze środowiska twórczego. Maria nie uczęszczała do szkoły, edukację pobierała w domu, gdzie nauczyła się kilku języków obcych oraz zdobyła wykształcenie humanistyczne. 

Pawlikowska-Jasnorzewska debiutowała trzema wierszami w „Skamandrze” (1922). Jednak jej utwory pojawiały się na łamach najpoczytniejszych tytułów przedwojennej prasy m.in. „Bluszczu”, „Wiadomościach Literackich”, „Tygodniku Ilustrowanym”, „Świecie”, „Cyruliku Warszawskim”, „Czasie”, „Gazecie Polskiej”. Była członkiem PEN Clubu, została nagrodzona Złotym Wawrzynem PAL (1935) oraz nagrodą literacką miasta Krakowa. 

Poetka aż trzykrotnie wychodziła za mąż. Szczęście znalazła dopiero u boku Stefana Jasnorzewskiego, oficera lotnictwa. We wrześniu 1939 roku, po wystawieniu sztuki Baba-Dziwo, będącej ostrym atakiem na hitlerowski totalitaryzm, wyjechała do Francji, a później do Anglii. Ostatnie lata życia były naznaczone walką z nowotworem, który był bezpośrednią przyczyną jej śmierci. Autorka Niebieskich migdałów zmarła w Manchesterze 9 lipca 1945 roku. 

Pawlikowska-Jasnorzewska w swojej twórczości dużo miejsca poświęcała uczuciom, a szczególnie miłości, którą przedstawiała w bezpośredni i naturalny sposób. Poetka często wprowadzała do swoich wierszy codzienne realia i słownictwo. Mistrzowsko posługiwała się formą miniatury poetyckiej z zaskakującą pointą. W pierwszym okresie jej twórczości dominuje tonacja radosna (tomiki: Niebieskie migdały, Różowa magia, Pocałunki), która z czasem coraz wyraźniej ustępuje miejsca fascynacji przemijaniem i śmiercią. W wierszach z lat trzydziestych można dostrzec inspiracje dziełami filozoficznymi (Schopenhauer, Nietzsche, Bergson), a także okultystycznymi. Poetka interesuje się wówczas spirytyzmem i magią, a także religią hinduską. W późniejszym okresie twórczości Pawlikowska rezygnowała ze ścisłych rygorów formalnych, pragnąc prostoty środków wyrazu. W jej poezji coraz częściej pojawia się poetyka fragmentu-notatki (tom Krystalizacje). Z czasem proces ten doprowadził ją w Szkicowniku poetyckim do odrzucenia kanonów wersyfikacyjnych, do prozy poetyckiej. Po wybuchu wojny twórczość poetki wypełnił sprzeciw wobec działań militarnych, katastroficzne przewidywania oraz tęsknota za krajem i rodziną.

Poezja Pawlikowskiej cieszyła się na ogół sporym uznaniem zarówno krytyków, jak i publiczności. Jej wiersze były często wykonywane jako piosenki, śpiewane m.in. przez Ewę Demarczyk czy Czesława Niemena. Pawlikowska-Jasnorzewska była również sprawną dramatopisarką. Zadebiutowała w roku 1924 sztuką Szofer Archibald. Do 1939 roku napisała piętnaście sztuk. Większość z nich to typowe komedie, z których część została uznana za skandalizujące. 

Wpływ na popularność poetki miała z pewnością jej siostra, Magdalena Samozwaniec, która dwukrotnie wydała wspomnienia o niej: Maria i Magdalena (1956) i Zalotnica niebieska (1973).