Przejdź do
listy autorów/tematów/epok

Teofil Lenartowicz urodził się w Warszawie 27 lutego 1822 roku i z Mazowszem związana jest wczesna młodość tego twórcy przebyta w małych miasteczkach i wsiach, co ukształtowało ludowy profil jego poezji.W Warszawie zdobywał początkowe wykształcenie, choć był głównie samoukiem; następnie pracował w kancelariach adwokackich i w sądzie.

Debiut poetycki Lenartowicza przypada na rok 1840, kiedy to zetknął się ze środowiskiem Cyganerii warszawskiej. Jego pierwsze utwory ukazały się rok później na łamach „Echa”, dodatku do „Gazety Warszawskiej” i w „Nadwiślaninie”. W tym okresie odbywał po kraju wędrówki folklorystyczne w towarzystwie m.in. Oskara Kolberga, realizując swoje zainteresowania ludową twórczością. Lenartowicz związany był ze środowiskiem konspiracyjnym, brał udział w przygotowywaniu powstania, co skutkowało jego kilkumiesięczną ucieczką z Królestwa Polskiego do Poznania w 1843 roku. W Wielkopolsce kontynuował działalność patriotyczną, poznał również tamtejsze środowisko literackie – stąd publikacja jego wierszy w czasopiśmie „Tygodnik Literacki”. Po powrocie do Warszawy kontynuował działalność spiskową i pasję twórczą; powstały wówczas jego znane wiersze: Kalina (chętnie recytowana w salonach literackich Warszawy), Jaskółka, Wieczór, Moje strony, Obraz po burzy i Galary. Utwory te zapowiadają najbardziej rozpoznawalne cechy poezji Lenartowicza – apoteozę krajobrazu mazowieckiego, upersonifikowaną przyrodę, elegijną nastrojowość, czerpanie wzorców z poezji ludowej (np. naśladowanie rytmu mazura w Galarach) czy realizm opisu. Rangę poetycką Lenartowicza utrwaliły wiersze nieco późniejsze: Tęsknota, Chłopak, Dwa dęby, a przede wszystkim będące wyrazem współczucia dla niedoli ludu Kalina i Duch sieroty.  Utwory te łączyły szczególny artyzm stylizowany na pieśniach ludowych z motywem osierocenia, który często powracał w wierszach Lenartowicza. „Sieroctwo” poeta ów rozumiał jako określenie własnej odrębności, przeciwstawionej bajronicznemu wyobcowaniu, a niekiedy utożsamiał je z krzywdą prostego ludu. W niektórych wierszach Lenartowicza pojawiały się akcenty patriotyczne i nawiązania do konkretnych wydarzeń z historii Polski – na przykład powstania kościuszkowskiego i postaci chłopów-kosynierów, jak w zbiorach: Polska ziemia (w obrazkach) oraz Cztery obrazy. Tomy te wydał podczas pobytu w Krakowie w 1848 roku, gdzie przez kilka miesięcy współpracował z tamtejszym środowiskiem spiskowym, co w efekcie spowodowało jego wyjazd z kraju – początkowo do Europy Zachodniej, a od 1855 roku na stałe do Włoch (najpierw do Rzymu a potem do Florencji, gdzie ożenił się z Zofią Szymanowską, siostrą Celiny Mickiewiczowej). Jako wyraz nieutulonej tęsknoty za rodzinnym Mazowszem powstał idylliczny Mały światek oraz Złoty kubek – wiersz o mistycznym związku między sieroctwem a artyzmem, włączony później do słynnego zbioru Lenartowicza Lirenka (1855 r.). Lenartowicz próbował swoich sił również jako autor dramatów (Tyrteusz, Szopka) i poematów (Gladiatorowie, Książę na Ostrogu). W czasie pobytu we Włoszech cierpiał na skutek rozłąki z krajem i z powodu niemożności dotarcia do szerszego grona odbiorców swej poezji. Uważał się za poetę niedocenionego, ale sporym uznaniem cieszyły się jego umiejętności rzeźbiarskie, co zresztą stanowiło jego źródło utrzymania. Lenartowicz pisał także wspomnienia obrazujące jego zażyłe niekiedy znajomości z twórcami polskiego romantyzmu: Listy o Adamie Mickiewiczu i Słowo o Bohdanie Zaleskim. Zmarł 3 lutego 1893 roku we Florencji, pochowany został w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie.