Tadeusz Miciński - Ananke
Gwiazdy wydały nade mną sąd:
— wieczną jest ciemność, wiecznym jest błąd.
— Ty budowniku nadgwiezdnych wież
— będziesz się tułał, jak dziki zwierz,
— zapadnie każdy pod tobą ląd —
— wśród ognia zmarzniesz — stlisz się jak lont.
A gwiazdom odparł królewski duch:
wam przeznaczono okrężny ruch,
mojej wolności dowodem błąd,
serce me dźwiga w głębinach ląd.
Poszumy płaczą mogilnych drzew,
lecz w barce życia płynie mój śpiew.
Ja budowniczy nadgwiezdnych miast
szydzę z rozpaczy gasnących gwiazd.
Interpretacja
Słowo ananke znaczy po grecku – przeznaczenie. Starożytni wierzyli, że przeznaczenie człowieka zapisane jest w gwiazdach; jego odczytywaniem zajmowała się astrologia, która do wieku XVII uważana była za prawomocną naukę. Dlatego w wierszu Micińskiego to gwiazdy wydają „sąd” nad człowiekiem. Nazywają go „budownikiem nadgwiezdnych wież” – tym, kto tworzy coś, co wyrasta ponad ich świat, kto nie liczy się z prawem, któremu one same podlegają. Świat, w którym bytują gwiazdy to „wieczna ciemność” nieskończonych przestworzy kosmosu, która tak przerażała Pascala; a jego prawem jest „wieczny błąd”, czyli niedostępność prawdy, nieświadomość, cechująca materialny świat przyrody, której Pascal przeciwstawiał człowieka – „trzcinę myślącą”. Gwiazdy, posłuszne wyłącznie prawom materii, nie posiadają i nie rozumieją tej władzy, jaką człowiek ma nad swoim życiem dzięki posiadaniu duszy. Toteż, wedle ich wyroku, w walce z siłami przyrody człowiek skazany jest na klęskę.
Gwiazdom odpowiada na to człowiek będący bytem duchowym – wolny i panujący nad przyrodą (i nad własną biologiczną naturą) – „królewski duch”. Jego serce „dźwiga w głębinach ląd”, to znaczy ze swej istoty ma ono oparcie w bycie niezmiennym, w przeciwieństwie do materialnego kosmosu zawieszonego w próżni. „Okrężny ruch” więzi gwiazdy na ich niezmiennych orbitach, toteż nie rozumieją one wolności człowieka, której dowodem jest błądzenie (tu słowo „błąd” występuje w innym znaczeniu niż za pierwszym razem, co poetyce nazywa się paronomazją). Owszem, człowiek jest śmiertelny („poszumy płaczą mogilnych drzew”), ale sztuka którą tworzy, żyje wiecznie. Śpiew poety płynie więc „w barce życia”, podczas gdy wszystko, co podlega determinizmowi materii, skazane jest na zagładę.
